Het privacyrecht is inmiddels een serieus specialisme met jaarlijks tientallen beschikkingen, vonnissen en richtsnoeren. Een overzicht daarvan is nuttig, maar kan je daarin ook bredere ontwikkelingen ontdekken? In deze blogserie worden tien privacytrends van 2014 besproken. Dit is de eerste trend: de Snowden-onthullingen blijven relevant, maar anders dan Snowden had gehoopt.
Deze serie van privacytrends is eerder gepubliceerd in Mediaforum 2015/2, p. 50-54.
Het is alweer anderhalf jaar geleden dat Snowden voor het eerst naar buiten trad. De beleidsimpact van de onthullingen valt op het eerste gezicht nogal tegen. Nederland, Europa en de Verenigde Staten hebben ongerichte surveillance niet in de ban gedaan. Sterker nog: veel landen, waaronder Nederland, willen de bevoegdheden van geheime diensten juist uitbreiden (waarover in de volgende blogs meer).
Toch zijn z’n onthullingen nog steeds belangrijk. Een paar ontwikkelingen zijn een direct gevolg van de lekken: de toegenomen aandacht voor security en de zorgen over gegevensoverdracht naar Amerika bijvoorbeeld. Bovendien halen Snowden’s documenten nog steeds het nieuws – zo bleek alleen in januari 2015 al dat de Canadese afluisterdienst filesharingverkeer op grote schaal doorzoekt en werd bevestigd dat Belgacom is gehackt met software van de NSA.
Maar die voortdurende media-aandacht, al anderhalf jaar lang, heeft waarschijnlijk ook een meer subtiele impact. Zo dragen de lekken bij aan een extra gevoeligheid voor privacy-inbreuken bij het publiek, en – daarmee samenhangend – een breed gedeeld gevoel dat het internet onveilig is en onder permanente surveillance staat.
Ter illustratie: een groot deel van mijn kennissen – en niet alleen nerds – hebben hun laptopcamera afgeplakt met een pleister. Dat doen ze niet omdat ze per se bang zijn voor de NSA, maar omdat ze zich kwetsbaar voelen op internet. En minder anekdotisch: uit onderzoek van afgelopen jaar blijkt dat mensen na de Snowden-onthullingen merkbaar minder controversiële zoektermen intypen. De grootschalige surveillance die Snowden onthulde heeft dus een chilling effect.
Ik vermoed verder dat de rest van de trends in 2014 op zijn minst gekleurd zijn door die onthullingen. Ik stel me zo voor dat het Europese Hof in de twee baanbrekende privacy-zaken van het afgelopen jaar geregeld aan Snowden dacht terwijl het tot zijn stevige overwegingen kwam. Ook denk ik dat de reactie op de ING-affaire (waarover volgende blog meer) minder heftig was geweest als Snowden geen boekje over de veiligheidsdiensten had opengedaan.